Ecdadımızın Emanetini İhya Ettik: Hacı Ferhat Ağa Sıbyan Mektebimizi Yeniden Hayata Kazandırdık

Fatih’in Cibali Mahallesi’nde yer alan ve 16. yüzyılda inşa edilen Hacı Ferhat Ağa Sıbyan Mektebi, özgün mimarisi ve tarihî hüviyeti korunarak kapsamlı bir restorasyonla ihya edildi. Bu tarihî yapı, yapılan çalışmalarla yeniden siluetteki yerini aldı.

İstanbul’un en kadim semtlerinden biri olan Cibali’de, taşlar arasına sinmiş bir hafıza yeniden görünür kılındı. Hacı Ferhat Ağa tarafından 1532 yılında inşa ettirilen sıbyan mektebi yüzyılların ağırlığını taşıyan duvarlarıyla zamanın ve afetlerin tahribatına maruz kalmış, çeşitli onarımlarla ayakta kalmaya çalışmış, ancak zamanla kullanılmaz hale gelmişti. Bugün ise aslına uygun biçimde tamamlanan restorasyonla birlikte sadece mimarî bir yapı değil, bir dönem ruhu da yeniden gün yüzüne çıkarıldı.

Fatih Belediyesi tarafından yürütülen restorasyon süreci 7 Kasım 2023 tarihinde yapılan ihaleyle resmiyet kazandı. “İstanbul İli, Fatih İlçesi, Cibali Mahallesi, 2191 Ada 9 Parselde Bulunan Hacı Ferhat Sıbyan Mektebi Restorasyonu Uygulama İşi”, Kuyucuoğlu İnşaat Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. uhdesinde kaldı. 20 Kasım’da sözleşme imzalandı, 24 Kasım 2023’te ise yer teslimi yapılarak çalışmalara başlandı.

İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi Müdürlüğünün denetiminde başlatılan restorasyon sürecinde ilk olarak şantiye alanı oluşturularak yapı çevresi koruma altına alındı. Ardından biriken molozlar temizlenip zemin açığa çıkarıldı ve kazı işlemleri tamamlandı. Yapının statik projelerine uygun şekilde, zamanla zayıflayan taşıyıcı unsurlar güçlendirildi; bazı duvarlar yıkılarak yeniden örüldü.

Mektebin zamanla tamamen yitirdiği üst örtüsü, dönemin yapı tekniğine uygun şekilde ahşap oturtma çatı olarak yeniden inşa edildi. Zemin kat volta döşeme sistemiyle kaplandı ve üzerine altı köşeli şeşhane tuğlalar yerleştirildi. Onaylı projeye uygun olarak kapı, pencere ve tavan doğramaları ahşap malzeme kullanılarak yeniden imal edildi. Tüm bu çalışmalar yapının hem tarihî karakterini hem de mekansal bütünlüğünü koruyacak şekilde yürütüldü.

Mart 2025 itibariyle tamamlanan çalışmalar sonucunda mektep iki katlı özgün yapısıyla yeniden ayağa kaldırıldı. Üst katta yapının uzun yıllar boyunca taşıdığı eğitim mekanı kimliği dikkatle yansıtılırken, zemin katta ise geçmişin altında kalmış hacimler açığa çıkarıldı. Geçmişte yapı çevresine eklenen ve büyük kısmı yıkılmış olan bazı unsurlar buranın bir dönem konut olarak da kullanıldığına dair izler taşıyor.

2000 yılında Fatih Müftülüğü tarafından yerleştirilen bir tabelada yapının ilk inşasından yangınla tahrip olmasına, ardından 1968 yılında Vakıflar İdaresi ve halkın desteğiyle onarılmasına kadar pek çok bilgi yer almakta. Ayrıca mektebin banisi Hacı Ferhat Ağa’nın kabri halen mihrap duvarı önünde bulunuyor. Bu da yapının yalnızca bir eğitim mekanı değil, aynı zamanda bir vakfiye anlayışıyla inşa edildiğini gösteriyor.

Hacı Ferhat Ağa Mektebi, İstanbul’un kent hafızasında yalnızca taş ve harçla değil, taşıdığı ruhla da yer etmiş yapılardan biri. Osmanlı’nın mahalle mektebi geleneğini yansıtan bu yapı çocukların ilk eğitimini aldığı, mahallenin sosyal hayatına dâhil olduğu bir merkezdi. Zamanla unutulan, hatta bazı dönemlerde konut olarak kullanılan mektep artık özgün işlevine, mimarî yapısına ve tarihî duruşuna yeniden kavuşmuş durumda.

Fatih Belediyesi tarafından sürdürülen tarihî mirası koruma politikaları kapsamında gerçekleştirilen bu ihya çalışması yalnızca bir restorasyon faaliyeti olarak değil; aynı zamanda geçmişle kurulan bir bağ, kültürel sürekliliğin bir halkası olarak değerlendiriliyor. İstanbul’un geçirdiği tüm değişimlere rağmen hâlâ yerinde duran bu yapı bugün yeniden görünür oldu; taşın diliyle, suskunluğunu bozarak bugüne ses vermeye başladı.

Hacı Ferhat Ağa Mektebi, artık sadece geçmişin bir izi değil; koruma iradesinin, tarihî sorumluluğun ve kamusal hafızanın ortak eseri olarak geleceğe taşınıyor.