Sarayburnu Silüeti, Bostancılar Tabhanesi Mescidi'ne Yeniden Kavuşuyor

Osmanlı'dan günümüze uzanan Sarayburnu siluetinin kayıp halkalarından biri olan Bostancılar Tabhanesi Mescidi, yıllar sonra yeniden ihya ediliyor.

Fatih Belediyesi denetiminde yürütülen çalışmalar, sadece bir ibadethanenin değil; aynı zamanda bir hafızanın, bir kültürün yeniden hayat bulmasını amaçlıyor.

Yapı, Sur-i Sultani olarak adlandırılan Topkapı Sarayı surlarının hemen dışında, günümüzde Değirmen Kapı olarak bilinen girişin yakınında yer alıyordu. Kanuni Sultan Süleyman döneminde, 16. yüzyılda inşa edilen bu kompleksin bir parçası olan mescit, hem saray bostancılarının ibadet mekânı olarak hem de karantina ve tedavi süreçlerinin sürdürüldüğü tabhane içerisinde işlevsel bir merkez olarak tasarlandı. İlk dönemlerde bir hasta odası olarak kullanıldığına dair bazı görüşler bulunsa da, mimari özellikleri ve tarihî belgeler yapının mescit olarak inşa edildiğini ortaya koymaktadır.

Dikdörtgen planlı, kırma çatılı, kagir duvar örgülü ve tek şerefeli minareye sahip bu mütevazı yapı; geniş avlusu ve sade mimarisiyle birçok gravürde, haritada ve eski fotoğrafta Sarayburnu’nun ayrılmaz bir parçası olarak yer aldı. 1831 yılında Bostancılar Ocağı’nın kaldırılmasının ardından bu alanda Cerrahhane-i Âmire açılmış; mescit ise bu kez tıp öğrencileri ve sağlık çalışanlarının ibadet ihtiyacına hizmet etmeye devam etmiştir.

Yüzyıllar içinde farklı adlarla anılan yapı — Sarayburnu Tıbbiye Mescidi, Değirmen Ocağı Cami, Değirmen Kapı Mescidi — zamanla kıyıya yanaşan teknelerle karaya çıkmak ya da sahilden teknelere destek vermek amacıyla gelişen “yedekçilik” kültürüyle birlikte halk arasında “Yedekçiler Mescidi” olarak tanınır hâle gelmiş ve bu isimle İstanbul’un deniz ve kıyı yaşamına dair kolektif hafızasında yer etmiştir.

Ancak 1940’lı yıllarda minaresi yıkılan mescit, 1957–1960 yılları arasında gerçekleştirilen imar faaliyetleri kapsamında yapılan kıyı düzenlemeleri sırasında, aynı bölgede bulunan birçok yapı gibi ortadan kaldırıldı. Böylece sadece fizikî bir yapı değil; bir dönemin yaşam biçimi ve kent belleği de Sarayburnu siluetinden silindi.

Bu tarihî hafızayı yeniden canlandırmak amacıyla 2019 yılında hazırlanan ihya projeleri, Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından onaylandı. Fatih İlçe Müftülüğü’nün talebiyle başlatılan ve Fatih Belediyesi’nin denetiminde titizlikle yürütülen çalışmalarda amaç, yalnızca bir mescidin fiziksel varlığını değil; taşıdığı tarihî ve kültürel anlamı da bugüne taşımak.

Bu ihya, şehre yalnızca bir mimarî yapı kazandırmakla kalmıyor; aynı zamanda İstanbul’un çok katmanlı kimliğini, kıyı kültürünü ve tarihsel sürekliliğini yaşatmak adına atılmış önemli bir adım olarak kayıtlara geçiyor.

İstanbul’un tarihsel katmanlarında sessizce kaybolan bu yapı, yeniden ibadete açılarak Sarayburnu’na geri dönüyor.